PLAK NASIL KORUNUR VE NASIL TEMİZLENİR.

Kimi zaman manevi zevki çok yüksek ama azıcık parayla edindiğimiz, kimi zaman tonla parayı gözden çıkararak elde ettiğimiz plaklarımız bizim en değerli hazinelerimizdir. 

Bu dönem baskı (orijinal basım) plaklara sahip olmanın günümüzde ne denli zor olduğu düşünülürse, onları korumanın ve temiz tutmanın da tarihi bir sorumluluk olduğunu unutmayalım. Bu cümleyi çok abartılı bulanlar olabilir. Fakat bir abartı yok aslında. Bu sıcak ve ruhu olan müzik formatının nesilden nesile ulaşması plak severlerin ellerindeki plakları nasıl koruyup temiz baktıkları ile direk alakalıdır.

Bu yüzden plaklarımızı sevdiğimiz kadar da koruyalım.

İlk plağımızı aldık ve eve getirdik. Pikaba (plak çalar, Turntable) yerleştirdik ve dinlemeye başladık. O güzel baş döndürücü ritüeli yaşadık ve onlarca kere dinledik ve sonrasında bir plakçıdan veya bitpazarından yeni plak/plaklar aldık ve bunu arka arkaya tekrarladık. Evet, artık iflah olmaz bir analog müzik sevdalısı olup çıktınız. Evdeki plak sayınız arttı. İşte bu evrede sizlere bir takım tavsiyelerimiz var.

Artık plak sayınız belli bir rakama ulaştıysa

1. Plaklarınız için uygun bir raf bulmanız vakti gelmiştir. Piyasada, tahta, masif ahşap, mdf, karton gibi birçok farklı materyallerden oluşan genelde L x W x H (Boy x En x Yükseklik)  35cm x 35cm x 35cm ya da 38cm x 38cm x 38 cm gözlere sahip plak raflarından sipariş verip plaklarınızı raflara koyabilirsiniz.
2. Plaklarınızı lütfen üst üste yatay biçimde saklamayınız. Aksi takdirde plak kapaklarında ilk yıllarda ringwear diye tabir edilen kötü bir görüntü veren plak izleri oluşacak ve sonraki yıllarda düzelmesi zor olan  “bombe”  diye tabir ettiğimiz plağın formunun bozulması durumuyla karşılaşabilirsiniz. Bombe, pikap iğnesinie büyük zarar verebildiği gibi pikap iğnesinin de bombeli plağa zarar vereceği kaçınılmazdır. Bombeli bir plakta sesi de sağlıklı bir biçimde alamama ihtimaliniz yüksektir. Plakları mümkünse diklemesine muhafaza ediniz.
3. Plaklarınızı direk güneş ışığından ve yapay ısıtıcı kaynaklardan uzak tutunuz. Plaklarınızı dolaylı ışık alan ya da gölgeli bir yerde muhafaza ediniz. Kalorifer peteği, kalorifer borusu,  elektrikli ısıtıcı ve şömine başı ve 35 derecenin üzerindeki herhangi bir sıcaklık plağınızın en büyük düşmanıdır.
4. Plaklarınızı koruma naylonları içinde muhafaza ediniz. Genelde piyasada satılan ve uzunçalarlar için 31,5cm x 31,5cm veya 32cm x 32cm ebatlarındaki “polietilen” hammaddeyle üretilen plastik koruma naylpnları ile plak kapaklarının birbirine sürtmesinden doğacak aşınmaları ve plakların daha fazla toz almasını engelleyebilirsiniz. Burada çok önemli bir konuya değinmek isteriz. Plaklarınızın sağlığının plaklarınızın koruma naylonu içinde güzel görünmesinden daha önemli olduğundan plaklarınızı polietilen yerine PVC (Polivinil clorur) hammaddesi ile üretilen koruma naylonlarında saklamayınız.  PVC plak düşmanı bir elementtir. PVC nin verdiği zararı sizler 10 sene gibi bir sürede farketmemiş olabilirsiniz. Fakat 20 ve daha fazla yıl PVC içinde kalmış bir plak kendi orijinal kapağı içinde bulunsa dahi, PVC ile zaman içinde kimyasal tepkimeye girer ve plak yüzeyi yıllar içinde mum tabakasıyla kaplanır ve çalma esnasında durmaksızın bir dip sese neden olur. Bu mum tabakasını gidermenin bir yolu yoktur. Geçmiş olsun… 
5. Nerede yaşarsak yaşayalım tozdan, hayvan ve insan tüyünden kaçınmamız mümkün olmadığından, plakları tozdan, tüy ve havlardan korumak için dinleme sonrası pikabın üzerinde ve ulu orta kabından çıkmış halde bırakmamalıyız. Dinleme bittikten sonra, plakları iç zarfı ile birlikte, iç zarfının ağzı yukarı gelecek şekilde ve mümkünse plağın dış kapağının ağzı da koruma naylonunun içine gelecek şekilde istiflenmelidir. Bu sayede plaklarınızı mümkün olduğunca tozdan korumuş olursunuz. Toz içeriğindeki sert kristaller plağın kanallarını ve yüzeyini tahrip edebilir.  Plağı kabından çıkarırken ve pikabın üzerine yerleştirirken ellemek yerine kibarca dış çeperlerinden tutarak pikaba yerleştirmek ve kabına koymak, plağın kirlenmemesini ve yağlanmasını önler.
6. Plaklara belirli zaman dilimlerinde bakım yapmalıyız. Plak yüzeyini tozlardan korusak da her çalım öncesi anti statik carbon fırça ile yüzey tozları ve statik elektriği alabiliriz ve ardından dinlemeye geçebiliriz.  Plakçıdan ya da bitpazarından aldığınız 2. el bir plağın ilk bakımını ise nemli bir mikro fiber kadife dokulu (örneğin büyük gözlük camı bezleri) bezle her iki yüzü dairesel biçimde ovalayarak yapabilirsiniz. Hafif nemli bezle ovaladığınız her 2 yüzü de yine kuru bir mikro fiber bezle kurulamayı unutmayınız. Piyasada satılan güvenilir markalara ait plak temizleme solüsyonları ise nemli bezle çıkartamadığınız ve yıllar boyunca plak kanallarına yapışmış ve taşlaşmış toz, el teri ve yağlarından oluşan tartarları sökebilmek için en büyük yardımcınız olacaktır. Zira nemli bez bu tartarları söküp atmaya yetmeyecektir. 

Plak solüsyonları bütün dünyaca 60 yıldır plağa zarar vermediği kanıtlanmış tek alkol olan izopropil alkol, saf su ve fotoğrafçılıkta kullanılan kayganlaştırıcı özelliğe sahip wetting agent denilen sıvının belirli miktarda karıştırılmasıyla oluşur. Plak temizlemek için anti statik bez kullanıyorsanız unutmayınız anti statik bez ilk yıkamada antistatik özelliğini yitirir. Zaman içinde çok plağınız olursa bu temizlik ritüelini  3 ayda bir veya 6 ayda bir tekrarlayarak plağınızın ömrünü uzatabilirsiniz.

7. Plak temizleme işlemini koleksiyonu geniş olanlar, vakumlu/ solüsyonlu ve ultrasonic makinalar satın alarak daha detaylı bir temizlik yapabilmektedirler.
8. Plağın ömrünü uzatmanın bir diğer yolu da pikabın iğnesinin belirli zaman aralıklarında değiştirilmesidir. Burada en önemli konu iğnenin tam anlamıyla bitmesini beklemeden değiştirilmesidir. İğne artık çalmayacak kadar aşınmışsa ve plak kanalı üzerinde tutunamıyorsa zaten öncesinde plağınıza ciddi zarar vermiş demektir. 1960 -1970 li yıllarda ülkemizde üretilen birçok plağın günümüze ulaşamamasının sebebi aynı iğneyle 10 yıl -20 yıl gibi akıl almaz uzun sürelerde çalınmış olmasıdır. Bir pikap iğnesinin artık bozulmaya başladığını çok sevdiğiniz ve bildiğiniz bir şarkıda kolayca anlayabilirsiniz. Ses artık kulağınıza çatallı ve distorsiyonlu gelmektedir. Bazen tertemiz bir plağınız çalarken pikap kolu plak göbeğine doğru kayma yapabilir. Eğer yedek ve temiz iğneniz varsa eski iğne ile değiştirdiğiniz vakit, seste bariz bir düzelme varsa, evet, eski iğneniz artık ekonomik ömrünü doldurmuştur.  Nasıl bazen ayakkabılarımız hemen deforme olmasın diye yedekler ve ayakkabıları belirli zaman aralıklarında değişimli kullanıyorsak pikap iğnelerini de yedeğiyle değişimli kullanmalıyız. Böylece iğnelerin ömürlerini de korumuş oluruz. 

Değerli dostlarımız, işte bütün bu önlemler gözümüz gibi sakındığımız plaklarımızı keyifle ve daha uzun bir süre nesilden nesile aktarabilmek içindir.

Saygılarımızla,